HemÅŸirelik mesleÄŸinin tarihsel geliÅŸimi incelendiÄŸinde, mesleÄŸin fiziki ve sosyal çevrenin, savaÅŸların ve göçleri insan saÄŸlığını olumsuz etkilemesi ile ihtiyaçtan, dini inançlarla hastaya duyulan merhamet ve acıma duyguları sonucunda yardım etme isteÄŸinden doÄŸduÄŸu görülmektedir. M.Ö. 3500 yıllarına ait eski bir Hint kitabında saÄŸlık ve tıbbi bilgiler iliÅŸkin kayıtlarda bakım sürecinde ayrıca bir grup hemÅŸirenin tanımlandığı görülür. Bu ve buna benzer çok eski buluntularda hemÅŸirelik mesleÄŸinin ayrı bir grup olduÄŸuna dair kanıtlar bulunmaktadır. Eski Mısır’da ve Atik Yunan’ da hasta bakımı ile ilgilenen grupların olduÄŸu bilinmektedir. HemÅŸireliÄŸin ayrı bir uÄŸraÅŸ alanı olduÄŸunu gösteren bu kanıtlar sıklıkla bir tıp adamın, rahibelerin, dakonların ve dakoneslerin ( Orta çaÄŸda erken Hristiyanlık döneminde Kiliselerde yardıma muhtaç, hasta insanlara bakan erkeklere “Dakon”, kadınlara “Dakones” adı verilmiÅŸtir.), usta çırak usulü yetiÅŸen ebe ve usta kadınlardan öteye gitmediÄŸi anlaşılır.
Ülkemizde ilk kez 1907’de Londra Kızılhaç Kongresine Türk delege olarak katılan Dr. Besim Ömer PaÅŸa ve Dr. Nihat YaÅŸar Belger Florence Nigtingale ile tanışmaları, hemÅŸirelik mesleÄŸini tanımaları bir dönüm noktasıdır. Kongreden sonra ülkeye dönen doktorlarımız o dönem ismi Hilali-Ahmer olan Kızılay’ı uyararak ülkenin hemÅŸire ihtiyacına dikkat çekmiÅŸ ve bir hemÅŸirelik okulunun açılmasını zorunlu bulmuÅŸlardır. Bunun üzerine 6 ay süreli bir kurs açılmış, açılan bu kurslara dönemin ileri gelen ailelerinin kızları katılmıştır. 1912 Balkan SavaÅŸları sırasında Türk Kadını ilk kez hastanede çalışmaya baÅŸlamıştır. Bu da ülkemizde HemÅŸirelik mesleÄŸinin baÅŸlangıç tarihi olmuÅŸtur.
BilindiÄŸi üzere Florance Nightingale HemÅŸirelik MesleÄŸinin ilk kuramcısıdır ve bu konuda formal eÄŸitimin önemini vurgulamıştır. Ä°lk hemÅŸirelik tanımının da yine kendisi 1859’ da yapmıştır.
“ DoÄŸanın birey üzerinde etkili olabilmesi için bireyin en iyi duruma getirilmesi”
Bu tanımı yapıldığı dönemin pozitif bilimlere ve doÄŸaya iliÅŸkin ilginin arttığı dönem olması göz önünde bulundurulmalıdır.
1933 yılında Taylor HemÅŸireliÄŸi “ bireyin fiziksel ve psikolojik gereksinimlerine istenen tedaviyi ve önlemleri uygulamak” olarak tanımlar. HemÅŸireliÄŸin profesyonel bir meslek grubu olduÄŸu Uluslar arası HemÅŸirelik konseyi (ICN) 1975’de Singapurda düzenlediÄŸi konseyde açıklar.
Dünya genelinde HemÅŸirelik profesyonel bir meslek grup olarak tanımlanmakta ve geliÅŸen teknoloji ile uyum göstermektedir. Dünyada saÄŸlık bakım hizmetleri artık iletiÅŸim ve bilgi teknolojilerinin kullanımı ile Tele tıp uygulamaları (örneÄŸin hastanın laboratuvar sonuçlarını hekimine göndererek hekimin deÄŸerlendirmesi, tanı koyması veya radyolojik filmin hızlı, ucuz deÄŸerlendirilebilmesi için bir baÅŸka ülkedeki radyoloji uzmanına gönderilmesi gibi ) ile uzaktan sunulabilmektedir. Tele tıbbı da kapsayan Tele saÄŸlık uygulamaları da, araÅŸtırma, saÄŸlığı korumak ve geliÅŸtirmek amacıyla video konferans, telefon desteÄŸi ile danışmanlık, telefonla izleme, saÄŸlık eÄŸitimi gibi interaktif olarak etkinlikler olarak yürütülmektedir. HemÅŸirelerin bu teknolojileri öÄŸrenmeleri ve kullanmaları için bilgi ve becerini geliÅŸtirmeleri de gerekmektedir.HemÅŸireliktebilgi geçmiÅŸte anlatım ve kitaplar yoluyla aktarılırken artık, biliÅŸim teknolojilerindeki geliÅŸmelerle elektronik üniversiteler ortaya çıkmıştır. EÄŸitim uydu sistemleri, kablolu, yoÄŸun diskler ve internet ağı üzerinden televizyonla, açık öÄŸretim programları ile uzaktan eÄŸitim, on-line eÄŸitim, moduler yapılar, web tabanlı farklı teknolojiler gibi eÄŸitim modelleri ile yürütülebilmektedir (Jarvis, 1997). ÖrneÄŸin ABD’de Fielding üniversitesinde olduÄŸu gibi bazı üniversitelerde, artık yazılı eÄŸitim materyalleri kullanmaktadır.
Tüm bu tarihsel süreçlere baktığımızda HemÅŸirelik mesleÄŸinin profesyonel bilgiye ve uygulama alanına sahip olması gerektiÄŸi görülür. Dolayısıyla HemÅŸirelik mesleÄŸi Ülkemizde bugünkü ÅŸekilde Yardımcı SaÄŸlık Personeli olarak deÄŸerlendirilemez. Buna göre ÅŸunlarıda hatırlamamızda fayda var:
Ve HemÅŸireler verdikleri hizmetin kontrolüne sahiptirler.
Oysa Ülkemizde 16- 24 saat nöbet tutmak, çocuk bakımlarında yeterli kreÅŸin bulunmaması, eÅŸit olmayan ücret paylaşımı, saÄŸlıkta hasta ve hasta yakınlarından görülen ÅŸiddet ve yapılan mobingler saÄŸlık çalışanlarını hem maddi hem manevi, hem fiziksel hem de ruhsal yönden yıpratmaktadır. MesleÄŸin 5. Yılına gelindiÄŸinde birçok saÄŸlık çalışanı ya farklı birimlerde görev almaya çalışmakta ya da baÅŸka mesleklere yönelim eÄŸilimi göstermektedir. Dünya genelinde HemÅŸirelik profesyonel bir meslek grubu haline gelmiÅŸken ülkemizde hala verilen tedaviyi ve önlemi uygulamak olarak algılanan, hasta bakımında insiyatifi ve gözlemi çoÄŸu kez görmezden gelinen ve kimi zaman bu insiyatiflerisorgulanan, görevi yalnızca yardım etmek olarak algılanan bir gruptur. MesleÄŸin tanımı yeterince yapılmamakta, bu durum pratikte iÅŸleri karıştıran, hemÅŸireyi kendi meslektaşı, doktoru ve hasta yakını ile karşı karşıya getiren ve doktor ile hasta ve doktor ile hasta yakını arasında kalmasına neden olan bir durum yaratmaktadır. Yine bu durum saÄŸlık çalışanı psikolojik olarak etkilemektedir.
EmeÄŸin karşılığında maaÅŸ+ nöbet parası+ döner sermaye ücretin parça parça verilmesi ise maddi anlamda sıkıntı yaratırken, gelecek kaygısını da beraberinde getirmektedir. Üstelik döner sermaye adında hastanelerin gelirlerine göre, belli bir katsayıya dayanarak dağıtılan ve genellikle idarenin insiyatifindeolan ücretlerde eÅŸitsizlik belirli hastanelerde personel yığılmasını getirdiÄŸi gibi, aynı iÅŸi yapan, aynı zorluklara katlanan kiÅŸiler arasında eÅŸitsizliÄŸi de doÄŸurmaktadır. A hastanesi personeline tavandan döner sermaye verir de B hastanesi döner sermaye vermiyor ise aynı iÅŸ yapan kiÅŸiler arasında ücret bütünlüÄŸünden bahsetmemiz mümkün deÄŸildir. Bu durumu birçok saÄŸlık personeli fazladan mesai tutarak, kendisinin ve ailesinin zamanından feragat ederek dengelemeye çalışmaktadır. Bu durum dolayısıyla ilk tayin döneminde birçok kiÅŸi döner sermayeyi tavandan veren hastaneleri tercih etmek isteyecek, tabandan döner sermaye ödenen hastanelerde ise eksik personel, fazla mesai ile saÄŸlık hizmeti vermeye çalışacaktır.
Özellikle bu durum Pandemiyle birlikte daha yoÄŸun hissedilmeye baÅŸlanmıştır. Esnek olmayan ve artan çalışma saatleri, her an virüse maruz kalma kaygısı, sevdiklerine ya da çevrelerine virüsü taşımak korkusu, üstelik bu hastalığın meslek hastalığı sayılmaması saÄŸlık çalışanının çalışma ÅŸevkini kırmaktadır.
Bu neden HemÅŸirelerin ve saÄŸlık çalışanlarının ivedilikle saÄŸlıkta yaÅŸanılan ve gerek hastaya, gerek hasta çevresine ve kendi çevrelerine yayılan etkilerinin gözden geçirilmesi, bu sorunların baÅŸta toplum saÄŸlığı adına çözüme kavuÅŸturulması önem arz etmektedir. SaÄŸlık çalışanlarının ise bir araya gelip seslerini yükseltmeleri, haklarını savunmaları, mesleklerinin tanımlanarak, daha iyi koÅŸullarda, profesyonelleÅŸme ile mesleÄŸi günümüz teknoloji geliÅŸmelerine uydurmaya çalışmalıdırlar.
Kaynaklar;
KüreselleÅŸme ve HemÅŸirelik EÄŸitiminde UluslararasılaÅŸma – Ayla Bayık Temel
Ülkemizde HemÅŸirelik mesleÄŸinin tarihsel geliÅŸimi- AyÅŸegül Kocadereli